Hội chứng kháng insulin loại A
Hội chứng kháng insulin loại A (Type A insulin resistance syndrome) là bệnh hiếm gặp, người bệnh kháng insulin nghiêm trọng. Trong đó, các mô và cơ quan không phản ứng đúng với hormone insulin. Insulin điều chỉnh mức đường huyết bằng cách kiểm soát lượng đường (dạng glucose) đi từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Quá trình này của người bệnh suy yếu, từ đó gây ra triệu chứng của hội chứng kháng insulin loại A.
Ảnh: Insulin
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Phổ bệnh kháng insulin nghiêm trọng do di truyền bao gồm hội chứng Donohue, hội chứng Rabson-Mendenhall và hội chứng kháng insulin loại A. Trong đó, hội chứng kháng insulin loại A biểu hiện triệu chứng nhẹ nhất và không rõ ràng cho đến tuổi dậy thì hoặc muộn hơn, bệnh không đe dọa đến tính mạng.
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh có hàm lượng đường trong máu cao kéo dài làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Kháng insulin nghiêm trọng cũng là nền tảng cho các dấu hiệu và triệu chứng khác của bệnh.
Nữ giới mắc bệnh biểu hiện rõ triệu chứng vào tuổi thiếu niên như:
- Vô kinh nguyên phát, kinh nguyệt ít hoặc không đều
- Cơ thể phát triển nhiều lông
- U nang buồng trứng
- Bệnh gai đen, xuất hiện các nếp gấp da dày, sẫm màu
Ảnh: Buồng trứng đa nang
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Tuy nhiên, phụ nữ mắc hội chứng kháng insulin loại A thường không bị thừa cân.
Nam giới mắc bệnh biểu hiện triệu chứng không rõ ràng. Một số người chỉ có dấu hiệu hạ đường huyết hoặc bệnh gai đen. Phần lớn người bệnh chỉ được điều trị khi phát hiện bệnh tiểu đường vào tuổi trưởng thành.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc hội chứng kháng insulin loại A ước tính khoảng 1/100.000 người trên toàn thế giới. Nữ giới biểu hiện triệu chứng rõ ràng hơn nam giới. Do đó, số liệu thống kê cho thấy số lượng nữ giới mắc bệnh cao hơn nam giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen INSR gây ra hội chứng kháng insulin loại A. Gen INSR cung cấp hướng dẫn tạo ra protein thụ thể insulin. Các thụ thể insulin được gắn trên mặt ngoài của màng tế bào. Sau đó, chúng liên kết với insulin lưu thông trong máu và kích hoạt các đường tín hiệu điều khiển hoat động của tế bào.
Phần lớn đột biến gen INSR gây ra hội chứng kháng insulin loại A dẫn đến phiên bản thụ thể insulin lỗi nên nó không thể truyền tín hiệu đúng. Các thụ thể khiếm khuyết không thể liên kết với insulin, từ đó insulin giảm khả năng phát huy vai trò với các tế bào và mô. Kháng insulin nghiêm trọng làm suy yếu quá trình điều chỉnh lượng đường trong máu, từ đó làm tăng nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường. Đối với nữ giới mắc bệnh, insulin dư thừa trong máu tương tác với nội tiết tố trong thời niên thiếu gây ra những bất thường về chu kỳ kinh nguyệt, u nang buồng trứng và các đặc điểm khác của bệnh.
Ảnh: Buồng trứng đa nang
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Chẩn đoán
Chẩn đoán bệnh kháng insulin loại A dựa vào triệu chứng liên quan đến kháng insulin như tăng cân, mất ngủ, mệt mỏi và kết hợp với tiền sử bệnh trong gia đình. Trường hợp nghi ngờ mắc bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm đánh giá.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu đánh giá mức độ đường huyết, bao gồm đường huyết đói và sau khi ăn. Ngoài ra, xét nghiệm HbA1c đo lường mức độ kiểm soát đường huyết trong khoảng thời gian từ 2 đến 3 tháng trước đó. Hemoglobin trong hồng cầu liên kết với đường (glucose) tạo thành hemoglobin A1c (HbA1c) trong suốt thời gian sống của một tế bào hồng cầu (120 ngày). Khi mức đường huyết cao sẽ có nhiều đường liên kết với protein HbA trong hồng cầu hơn. Do đó, xét nghiệm HbA1c đo lường mức độ kiểm soát đường huyết của một người trong khoảng thời gian dài. Một số trường hợp kiểm tra thêm chỉ số insulin và chỉ số kháng insulin (HOMA-IR).
Kiểm tra chức năng tuyến giáp
Người bệnh sẽ thực hiện kiểm tra chức năng tuyến giáp nhằm loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự như bệnh kháng insulin loại A.
Xét nghiệm di truyền
Xét nghiệm di truyền bằng cách tách chiết ADN thông qua mẫu máu hoặc mẫu phết niêm mạc miệng nhằm phát hiện đột biến gen INSR gây bệnh.
Sau khi kết hợp tất cả các thông tin tiền sử bệnh, xét nghiệm và kiểm tra chức năng, bác sĩ sẽ đưa ra kết luận cuối cùng và đề xuất phương pháp điều trị phù hợp.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho hội chứng kháng insulin loại A. Tuy nhiên, các biện pháp điều trị nhằm giảm các triệu chứng của người bệnh và tăng độ nhạy insulin có thể được áp dụng.
Các biện pháp bao gồm:
- Người bệnh nên điều chỉnh chế độ ăn uống, sử dụng thực phẩm giàu chất xơ, ít đường và tinh bột như rau, hoa quả, hạt, thịt và đồ biển
- Tập thể dục khoảng 30 phút mỗi ngày giúp cải thiện độ nhạy insulin
- Thuốc giảm đường huyết (metformin, thiazolidinediones) có thể được sử dụng để giảm insulin và đường huyết
- Hormone tuyến giáp điều trị nội tiết tuyến giáp không đủ chức năng, bệnh thường đi kèm với hội chứng kháng insulin loại A
Dạng di truyền
Hội chứng kháng insulin loại A di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường hoặc một số trường hợp hiếm gặp di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường .
Ảnh: Sơ đồ di truyền gen trội từ cha mẹ sang con
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Sơ đồ di truyền gen lặn từ cha mẹ sang con
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Trong di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, một bản sao của gen bị biến đổi trong mỗi tế bào đủ để gây ra rối loạn. Người bệnh thừa hưởng đột biến từ cha hoặc mẹ bị ảnh hưởng hoặc do đột biến gen mới (de novo ) và xảy ra ở những người không có tiền sử bệnh trong gia đình.
Ảnh: Di truyền gen trội - Đột biến mới
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Trong di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều có đột biến. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Hội chứng kháng insulin loại A có cơ chế di truyền phức tạp. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Bệnh di truyền lặn đột biến gen INSR, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Các tên gọi khác
- Diabetes mellitus, insulin-resistant, with acanthosis nigricans
- Extreme insulin resistance with acanthosis nigricans, hirsutism and abnormal insulin receptors
- Insulin resistance - type A
- Insulin resistance syndrome, type A
- Insulin-resistance syndrome type A
- Insulin-resistant diabetes mellitus and acanthosis nigricans
- Type A insulin resistance
References
- Genetic Testing Information. Insulin-resistant diabetes mellitus AND acanthosis nigricans. Retrieved March 16, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342278/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Insulin-resistant acanthosis nigricans, type A. Retrieved March 16, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/3008/insulin-resistant-acanthosis-nigricans-type-a/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. DIABETES MELLITUS, INSULIN-RESISTANT, WITH ACANTHOSIS NIGRICANS. Retrieved March 16, 2023 from https://omim.org/entry/610549
- U.S National Library of Medicine. Type A insulin resistance syndrome. Retrieved March 16, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/type-a-insulin-resistance-syndrome/
- Cleveland Clinic. Insulin Resistance. Retrieved March 16, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22206-insulin-resistance
- MalaCards. Diabetes Mellitus, Insulin-Resistant, with Acanthosis Nigricans (IRAN TYPE A). Retrieved March 16, 2023 from https://www.malacards.org/card/diabetes_mellitus_insulin_resistant_with_acanthosis_nigricans
- National Institute of Health. Treatment and five-year follow-up of type A insulin resistance syndrome: A case report. Retrieved March 16, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8968608/
- National Organization for Rare Disorders. Insulin-resistant acanthosis nigricans, type A. Retrieved March 16, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/insulin-resistant-acanthosis-nigricans-type-a/
- Orphanet. Insulin-resistance syndrome type A. Retrieved March 16, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=1251
- Musso C, Cochran E, Moran SA, Skarulis MC, Oral EA, Taylor S, Gorden P. Clinical course of genetic diseases of the insulin receptor (type A and Rabson-Mendenhall syndromes): a 30-year prospective. Medicine (Baltimore). 2004 Jul;83(4):209-222. doi: 10.1097/01.md.0000133625.73570.54