Thiếu HDL gia đình
Thiếu HDL gia đình (familial HDL deficiency) là bệnh di truyền gây ra biểu hiện giảm nồng độ lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) trong máu. HDL là phân tử vận chuyển cholesterol và một số chất béo (vd như phospholipid) qua máu từ các mô đến gan. HDL thường được gọi là “cholesterol tốt” bởi vì chúng làm giảm nguy cơ phát triển bệnh tim mạch.
Biểu hiện lâm sàng
Cholesterol là thành phần quan trọng của màng tế bào, cơ thể cần cholesterol để tổng hợp vitamin D, hormone steroid và hormone sinh dục. Nó cũng là thành phần của muối mật - chất tham gia vào quá trình tiêu hóa.
Cholesterol là phân tử kị nước nên không hòa tan trong máu. Vì vậy, cholesterol được bao bọc trong các hạt lipoprotein khi di chuyển trong máu. Hai loại lipoprotein chính là HDL và LDL. Khi nồng độ cholesterol tăng cao, HDL hấp thụ và vận chuyển cholesterol trong máu trở về gan và xử lý nhằm ngăn ngừa bệnh tim mạch và xơ vữa động mạch. Thiếu HDL dẫn đến cholesterol tăng cao đến mức tích tụ trong mạch máu gây ra chứng xơ vữa động mạch và bệnh tim tại độ tuổi tương đối trẻ (trước 50 tuổi).
Nồng độ HDL trong máu giảm mạnh là điểm đặc trưng của một bệnh liên quan có tên là Tangier. Ngoài ra, bệnh còn có các dấu hiệu và triệu chứng như rối loạn chức năng thần kinh, amidan to màu vàng cam, đục giác mạc nhẹ, gan và lách to. Tuy nhiên, người bị thiếu HDL gia đình không có những đặc điểm này.
Nguyên nhân
Các đột biến gen ABCA1 hoặc APOA1 gây ra thiếu HDL gia đình. Protein được tạo ra từ những gen này cùng tham gia vào quá trình loại bỏ cholesterol và phospholipid khỏi tế bào.
Gen ABCA1 thuộc họ cassette liên kết ATP, nó cung cấp hướng dẫn tạo ra các protein vận chuyển cholesterol và một số chất béo qua màng tế bào ra bên ngoài. Protein ABCA1 được sản xuất trong nhiều mô, chủ yếu tại gan và các tế bào miễn dịch (đại thực bào). Sau khi ra khỏi tế bào, chúng được tiếp nhận bởi protein apolipoprotein A-I (apoA-I) do gen APOA1 tạo ra. ApoA-I, cholesterol và phospholipid kết hợp với nhau tạo ra lipoprotein tỷ trọng cao (HDL). ApoA-I còn kích thoạt phản ứng ester hóa cholesterol nhằm chuyển cholesterol thành dạng có thể tích hợp vào HDL và vận chuyển trong máu.
Một bản sao của gen ABCA1 bị thay đổi gây thiếu HDL gia đình. Người mang hai bản sao của gen bị thay đổi có xu hướng biểu hiện triệu chứng nghiêm trọng hơn. Các gen ABCA1 và APOA1 đột biến sản xuất protein bất thường, từ đó ngăn cản giải phóng cholesterol và phospholipid từ tế bào, kéo theo giảm số lượng các chất hình thành HDL. Ngoài ra, ApoA-I bị biến đổi giảm khả năng kích thích quá trình ester hóa làm cho cholesterol không thể tích hợp vào các hạt HDL. Cả hai dạng đột biến đều dẫn đến mức HDL thấp, nên người mang đột biến bị tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Chẩn đoán
Bệnh có thể được chẩn đoán bằng xét nghiệm lipid máu (xét nghiệm mỡ máu) đánh giá nồng độ HDL. Nồng độ HDL bình thường của nam giới khoảng 40 mg/dL và nữ giới là 50 mg/dL, dưới ngưỡng 40 mg/dL được cho là nồng độ thấp. Tuy nhiên kết quả xét nghiệm không thống nhất ở hai dạng là nhịn ăn trước khi xét nghiệm và không nhịn ăn trước khi xét nghiệm. Đồng thời, nồng độ HDL thấp cũng có thể do một số bệnh lý khác. Xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen ABCA1 và APOA1 có thể chẩn đoán chính xác bệnh.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu HDL gia đình. Bác sĩ có thể chỉ định một số phương pháp và thuốc nhằm tăng nồng độ HDL và giảm cholesterol máu nhằm ngăn ngừa nguy cơ bệnh tim mạch. Bệnh nhân cần có lối sống lành mạnh bao gồm tập thể dục, không hút thuốc và sử dụng rượu bia, kiểm soát cân nặng, giảm lượng chất béo trong chế độ ăn. Một số loại thuốc hỗ trợ tăng HDL như niacin (vitamin B3), các dẫn xuất của axit fibric (fibrat) và statin.
Dạng di truyền
Thiếu HDL gia đình di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen ABCA1 hoặc APOA1 trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Người bệnh có thể thừa hưởng đột biến từ cha hoặc mẹ bị bệnh. Những người có cả hai bản sao của gen ABCA1 bị đột biến sẽ phát triển thành bệnh Tangier.
Phòng ngừa
Bệnh thiếu HDL gia đình di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Familial hypoalphalipoproteinemia
- FHA
- HDL deficiency, type 2
- HDLD
- Low serum HDL cholesterol
- Primary hypoalphalipoproteinemia
References
- Genetic Testing Information. Familial HDL deficiency. Retrieved October 17, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2872/familial-hdl-deficiency
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Familial HDL deficiency. Retrieved October 17, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2872/familial-hdl-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HYPOALPHALIPOPROTEINEMIA, PRIMARY, 1. Retrieved October 17, 2022 from https://omim.org/entry/604091
- U.S National Library of Medicine. Familial HDL deficiency. Retrieved October 17, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/familial-hdl-deficiency/
- National Organization for Rare Disorders. Familial HDL deficiency. Retrieved October 17, 2022 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/familial-hdl-deficiency/
- Orphanet. Apolipoprotein A-I deficiency. Retrieved October 17, 2022 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=2927
- MalaCards. Hypoalphalipoproteinemia, Primary, 1 (FHA1). Retrieved October 17, 2022 from https://www.malacards.org/card/hypoalphalipoproteinemia_primary_1
- National Library of Medicine. Physiology, Cholesterol. Retrieved October 17, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470561/
- National Library of Medicine. High-Density Lipoprotein (HDL) Treatment Study. Retrieved October 17, 2022 from https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00458055?cond=Familial+HDL+deficiency&draw=2&rank=1