Thiếu hormone tuyến yên kết hợp
Thiếu hormone tuyến yên kết hợp (combined pituitary hormone deficiency) khiến cơ thể suy giảm một số hormone (nội tiết tố) do tuyến yên sản xuất. Bệnh chủ yếu gây thiếu hormone GH và một số loại hormone khác. Sau khoảng 5 năm, một vài bệnh nhân giảm hormon GH đơn lẻ tiến triển thành thiếu hormone tuyến yên kết hợp.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu hormone tuyến yên kết hợp có thể khởi phát ngay sau sinh nhưng các biểu hiện chưa rõ ràng. Cân nặng và kích thước của trẻ sơ sinh bình thường.
Trẻ mắc bệnh có các đặc điểm khuôn mặt dị biệt bao gồm:
- Trán lộ rõ
- Sống mũi lõm
- Mắt sâu
- Mũi ngắn và hếch
Ảnh: Đôi mắt sâu
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Các hormone quan trọng suy giảm dẫn đến bất thường một số cơ quan. Người bệnh thường chậm phát triển dẫn đến tầm vóc thấp bé. Ngoài ra, họ có thể bị bị thiểu năng trí tuệ, cổ ngắn và cứng cơ, thiểu sản thần kinh thị giác. Một số trường hợp nghiêm trọng, trẻ sơ sinh phát triển chứng hạ đường huyết và đột tử.
Bệnh thiếu hormone tuyến yên kết hợp có thể gây suy tuyến giáp dẫn đến những triệu chứng như:
- Tăng cân
- Mệt mỏi
- Dậy thì muộn hoặc không dậy thì
- Vô sinh
Suy tuyến giáp khiến cơ thể thiếu hormone cortisol nên hệ miễn dịch suy yếu. Do đó, bệnh nhân có nguy cơ cao nhiễm trùng.
Độ phổ biến
Người ta ước tính tỷ lệ thiếu hormone tuyến yên kết hợp khoảng 1/8.000 người trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen PROP1 gây ra khoảng 12–55% số các trường hợp mắc bệnh. Những gen liên quan cung cấp hướng dẫn tạo ra protein hoạt động như yếu tố phiên mã bằng cách kiểm soát biểu hiện của các gen khác. Một vài yếu tố chỉ hiện diện trong tế bào tuyến yên. Chúng cần thiết cho quá trình phát triển và biệt hóa chức năng của tế bào tuyến yên. Từ đó, một số hormone được tạo ra để điều hòa quá trình phát triển nhiều bộ phận của cơ thể.
Một số hormone quan trọng bao gồm:
- Hormone tăng trưởng (GH): cần thiết cho quá trình phát triển bình thường.
- Hormone kích thích nang trứng (FSH) và hormon tạo hoàng thể (LH): các yếu tố tham gia phát triển giới tính và khả năng sinh sản.
- Hormone kích thích tuyến giáp (TSH): hỗ trợ chức năng tuyến giáp.
- Hormone prolactin (PRL): kích thích sản xuất sữa mẹ.
- Hormone vỏ thượng thận (ACTH): cần thiết cho quá trình sản xuất năng lượng trong cơ thể và duy trì đường huyết, huyết áp bình thường.
Phần lớn những trường hợp thiếu hormone tuyến yên kết hợp không mang các đột biến gen liên quan. Nguyên nhân vẫn chưa được xác định.
Chẩn đoán
Bệnh được chẩn đoán dựa trên tiền sử bệnh gia đình và những biểu hiện lâm sàng bao gồm chậm phát triển, tầm vóc thấp bé, thiểu năng trí tuệ và khuôn mặt dị biệt.
Một số xét nghiệm chuyên biệt giúp chẩn đoán bao gồm:
- Đo chiều cao và tỷ lệ cơ thể
- Đo nồng độ các hormon
- Xác định tuổi xương bằng X-quang
- Chẩn đoán hình ảnh đối với não, tuyến yên
Kết quả xét nghiệm có thể cho thấy khối u và các bất thường trong tuyến yên. Xét nghiệm di truyền nhằm xác định các đột biến gen liên quan giúp xác nhận chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn chứng thiếu hormone tuyến yên kết hợp. Các liệu pháp giúp giảm nhẹ các triệu chứng nhằm cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân.
Một số phương pháp điều trị có thể bao gồm:
- Tiêm hormone tăng trưởng tổng hợp đối với bệnh nhân thiếu hormone tăng trưởng GH
- Bổ sung hormone tuyến giáp dưới dạng L-thyroxine đường uống
- Bé trai sơ sinh thiếu hormone LH và FSH dẫn đến dương vật nhỏ được bổ sung testosterone
- Hydrocortison với liều lượng phù hợp cho bệnh nhân thiếu ACTH
Dạng di truyền
Phần lớn các trường hợp thiếu hormone tuyến yên kết hợp xảy ra đơn lẻ và không có tiền sử bệnh trong gia đình.
Bệnh có thể di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
Ngoài ra, bệnh có thể di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường nhưng thường hiếm gặp. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Trường hợp bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Trường hợp bệnh di truyền lặn cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- CPHD
- Panhypopituitarism
References
- Genetic Testing Information. Non-acquired combined pituitary hormone deficiency with spine abnormalities. Retrieved 21 June 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C3489787/?_ga=2.87190111.630110208.1687141173-1635318420.1684225451
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. PITUITARY HORMONE DEFICIENCY, COMBINED OR ISOLATED, 1; CPHD1. Retrieved 21 June 2023 from https://omim.org/entry/613038
- U.S National Library of Medicine. Combined pituitary hormone deficiency. Retrieved 21 June 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/combined-pituitary-hormone-deficiency/
- Frontiers. SEMA3A and IGSF10 Are Novel Contributors to Combined Pituitary Hormone Deficiency (CPHD). Retrieved 21 June 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fendo.2020.00368/full
- MalaCards. Combined Pituitary Hormone Deficiencies, Genetic Forms (CPHD1). Retrieved 21 June 2023 from https://www.malacards.org/card/combined_pituitary_hormone_deficiencies_genetic_forms
- MSD Manuals. Selective Pituitary Hormone Deficiencies. Retrieved 21 June 2023 from https://www.msdmanuals.com/professional/endocrine-and-metabolic-disorders/pituitary-disorders/selective-pituitary-hormone-deficiencies
- Orphanet. Combined pituitary hormone deficiencies, genetic forms. Retrieved 21 June 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=95494
- Radiopaedia. Pituitary stalk interruption syndrome. Retrieved 21 June 2023 from https://radiopaedia.org/articles/pituitary-stalk-interruption-syndrome-1