Hạ canxi máu di truyền trội
Hạ canxi máu di truyền trội (autosomal dominant hypocalcemia) là bệnh di truyền làm giảm nồng độ canxi trong máu. Người bệnh cũng có thể mất cân bằng các khoáng chất khác như tăng phosphate hay hạ magie. Một số trường hợp suy giảm hormone tuyến cận giáp—nội tiết tố tham gia quá trình điều hòa nồng độ canxi trong máu. Khoảng 50% người bệnh không biểu hiện các vấn đề sức khỏe liên quan.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh có những triệu chứng đặc trưng và phổ biến như:
- Co thắt cơ bàn tay, bàn chân
- Chuột rút
- Dị cảm, cảm giác kim chích, ngứa râm ran
- Kích thích thần kinh cơ
Các triệu chứng này có thể khởi phát trong những đợt bệnh hoặc sốt. Người mắc bệnh dạng nghiêm trọng sẽ phát triển các cơn co giật, dạng này thường xảy ra với trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ.
Một số người bệnh có nồng độ cao canxi trong nước tiểu, lượng canxi dư có thể lắng đọng trong thận, rồi hình thành sỏi thận. Nếu không được điều trị kịp thời, thận sẽ bị tổn thương hoặc suy yếu chức năng. Canxi cũng có thể lắng đọng bất thường trong não, chủ yếu tại hạch nền—cấu trúc não kiểm soát chuyển động.
Trường hợp hiếm gặp, người bệnh biểu hiện thêm các đặc điểm của hội chứng Bartter, bao gồm hạ kali và magie trong máu, tích tụ hormone aldosterone. Do đó, cơ thể mất cân bằng nội môi, dẫn đến tăng pH máu rồi khởi phát chứng nhiễm kiềm chuyển hóa. Các biểu hiện kết hợp của hai bệnh lý này đôi khi được gọi là hội chứng Bartter với hạ canxi máu hoặc hội chứng Bartter loại V.
Các dấu hiệu và triệu chứng của hai loại tương tự nhau.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc hạ canxi máu di truyền trội chưa được thống kê cụ thể. Niều trường hợp chẩn đoán sót do người bệnh không có biểu hiện hoặc triệu chứng nào.
Nguyên nhân
Hạ canxi máu di truyền trội được chia thành hai loại dựa trên nguyên nhân di truyền, bao gồm:
Các protein tạo ra từ hai gen này phối hợp với nhau nhằm điều chỉnh lượng canxi trong máu.
Gen CASR cung cấp hướng dẫn tạo ra protein CaSR—thụ thể cảm nhận canxi. Các phân tử canxi liên kết với protein CaSR cho phép chúng theo dõi và điều chỉnh lượng canxi trong máu. Gen GNA11 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein Gα11—thành phần của protein tín hiệu hoạt động cùng CaSR. Khi đạt đến nồng độ canxi nhất định, thụ thể CaSR kích thích protein Gα11 gửi tín hiệu nhằm ngăn chặn tăng lượng canxi trong máu.
Đột biến gen CASR hoặc GNA11 dẫn đến các phiên bản protein hoạt động quá mức. Trong đó, protein CaSR đột biến nhạy cảm hơn với canxi. Do đó, hàm lượng canxi thấp cũng khiến CaSR kích thích Gα11 truyền tín hiệu. Tương tự, protein Gα11 đột biến liên tục gửi tín hiệu ngăn cản canxi tăng lên ngay cả khi nồng độ trong máu rất thấp, từ đó dẫn đến hạ canxi máu. Thiếu canxi gây ra tình trạng chuột rút hoặc co giật vì canxi nắm vai trò vai trò quan trọng trong cơ chế kiểm soát chuyển động của cơ. Ngoài ra, hạ canxi máu làm mất cân bằng các chất khác như magie hoặc phosphate và khởi phát các triệu chứng khác của hội chứng. Người ta nhận thấy nồng độ canxi trong máu càng thấp, các dấu hiệu và triệu chứng càng nghiêm trọng.
Chẩn đoán
Bệnh nhân nghi ngờ mắc hội chứng khi khởi phát các dấu hiệu đặc trưng bao gồm chuột rút, co thắt cơ bàn tay, bàn chân, chứng dị cảm hoặc co giật. Phân tích nồng độ canxi và parathyroid hormone trong máu là phương pháp chẩn đoán phổ biến. Parathyroid hormone được tạo ra từ tuyến thượng thận, nó tham gia kiểm soát nồng độ canxi, phosphate và vitamin D trong máu. Kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ hormone này từ bình thường đến thấp. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện các đột biến gen liên quan giúp xác nhận chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hạ canxi máu di truyền trội. Mục tiêu điều trị tập trung đưa nồng độ canxi trong máu về mức bình thường. Tuy nhiên quá trình điều trị có thể gặp nhiều khó khăn vì gia tăng nồng độ canxi (kể cả trong phạm vi an toàn) dễ khiến các tế bào thận nhầm lẫn là tăng canxi huyết. Từ đó cơ thể gia tăng bài tiết canxi qua nước tiểu dẫn đến nhiễm canxi thận và suy thận. Do đó, nồng độ canxi trong nước tiểu của bệnh nhân cần được theo dõi thường xuyên. Các trường hợp không có hoặc có triệu chứng nhẹ không cần điều trị. Trẻ em mắc hội chứng phải được chăm sóc đặc biệt vì hạ canxi máu mãn tính ảnh hưởng xấu đến phát triển trí tuệ, điều trị bằng vitamin D 1-alpha hydroxyl hóa (0,5–1,5 microgam/ngày). Ngoài ra, siêu âm thận và theo dõi cẩn thận canxi niệu là cần thiết. Nếu bệnh nhân khó cân bằng nội môi canxi có thể dùng parathyroid hormone ngoại sinh.
Dạng di truyền
Hạ canxi máu di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
Một số ít trường hợp là do đột biến mới (denovo) trong quá trình hình thành tế bào sinh sản (trứng, tinh trùng) hoặc quá trình phát triển phôi sớm.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- ADH
- Autosomal dominant hypoparathyroidism
- Familial hypercalciuric hypocalcemia
- Familial hypocalcemia
References
- Genetic Testing Information. Autosomal dominant hypocalcemia. Retrieved 20 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C4048195/?_ga=2.46523431.1660178318.1689569097-1635318420.1684225451
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Autosomal dominant hypocalcemia. Retrieved 20 July 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2877/autosomal-dominant-hypocalcemia/diagnosis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HYPOCALCEMIA, AUTOSOMAL DOMINANT 1; HYPOC1. Retrieved 20 July 2023 from https://omim.org/entry/601198
- U.S National Library of Medicine. Autosomal dominant hypocalcemia. Retrieved 20 July 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/autosomal-dominant-hypocalcemia/
- Frontiers. Autosomal Dominant Hypocalcemia (Hypoparathyroidism) Types 1 and 2. Retrieved 20 July 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphys.2016.00458/full
- MalaCards. Hypocalcemia, Autosomal Dominant 1 (HYPOC1). Retrieved 20 July 2023 from https://www.malacards.org/card/hypocalcemia_autosomal_dominant_1
- MSD Manuals. Hypocalcemia. Retrieved 20 July 2023 from https://www.msdmanuals.com/professional/endocrine-and-metabolic-disorders/electrolyte-disorders/hypocalcemia
- National Organization for Rare Disorders. Hypocalcemia, autosomal dominant. Retrieved 20 July 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/hypocalcemia-autosomal-dominant/
- Orphanet. Autosomal dominant hypocalcemia. Retrieved 20 July 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Expert=428&lng=EN