Loạn sản xương khớp
Loạn sản xương khớp (osteoglophonic dysplasia) là bệnh di truyền khiến xương phát triển bất thường, vùng sọ mặt của người bệnh bị ảnh hưởng. Loạn sản xương khớp cũng gây ra chứng thấp lùn và những đặc điểm khác. Thuật ngữ Osteoglophonic dùng để chỉ vùng xương (osteo-) rỗng dạng lỗ (-glophonic) quan sát được qua hình ảnh X-quang.
Biểu hiện lâm sàng
Loạn sản xương khớp gây ra dị tật hẹp sọ do các đường khớp sọ dính với nhau sớm. Dính khớp sọ làm đầu người bệnh có hình dạng khác thường. Một số bệnh nhân có dạng sọ hình tháp , hộp sọ dài và nhọn hơn bình thường. Trường hợp dị tật nhẹ hơn, hộp sọ của bệnh nhân sẽ có dạng cỏ ba lá .
Những điểm đặc trưng trên khuôn mặt của bệnh nhân loạn sản xương khớp bao gồm:
- Trán gồ
- Khoảng cách giữa hai mắt xa nhau
- Phần giữa khuôn mặt lõm xuống (giảm sản vùng giữa mặt)
- Lưỡi to
- Cằm chìa
- Cổ ngắn
Bên cạnh đó, răng của bệnh nhân mọc khá thấp và thường nằm sâu bên trong xương hàm. Ngoài ra, nướu của người bệnh cũng phát triển quá mức dẫn đến nướu phì đại. Do đó, răng của bệnh nhân không phát triển bình thường và hình thành tật thiếu răng bẩm sinh.
Loạn sản xương khớp có thể ảnh hưởng đến nhiều bộ phận khác nhau trên cơ thể. Bệnh ảnh hưởng đến quá trình phát triển của trẻ sơ sinh dẫn đến trẻ tăng cân chậm và phát triển kém.
Một số biểu hiện của trẻ mắc bệnh loạn sản xương khớp như:
- Tay, chân ngắn và cong
- Bàn chân phẳng
- Bàn tay to với ngón tay ngắn
- Vóc dáng thấp
Mỗi người bệnh có tuổi thọ khác nhau tùy thuộc vào độ nghiêm trọng và mức tác động đến sọ mặt. Những điểm dị biệt trên mặt có thể cản trở hoạt động hô hấp và gây khó khăn khi ăn uống. Mặc dù hộp sọ bất thường, nhìn chung loạn sản xương khớp không gây ảnh hưởng đến trí thông minh của bệnh nhân.
Ảnh: Sọ hình tháp
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Hộp sọ có dạng cỏ ba lá
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Trán nhô ra phía trước
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Khoảng cách giữa hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: giảm sản vùng giữa mặt
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Lưỡi lớn
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Cằm chìa
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Cổ ngắn
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Bàn chân phẳng
Nguồn: Alila Medical Media/Shutterstock.com
Độ phổ biến
Loạn sản xương khớp là bệnh hiếm gặp. Hiện nay, người ta mới ghi nhận 15 trường hợp và chưa có thống kê cụ thể về tỉ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen FGFR1 gây ra loạn sản xương khớp. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein FGFR1—một trong bốn protein thụ thể của yếu tố tăng tưởng nguyên bào sợi. Yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi và thụ thể của chúng tham gia vào nhiều hoạt động quan trọng như phân chia tế bào, hình thành mạch máu, điều hòa quá trình phát triển và trưởng thành của tế bào, chữa lành vết thương và phát triển phôi thai. Đặc biệt, chúng giữ vai trò chính trong quá trình phát triển của xương.
Protein thụ thể FGFR1 nằm xuyên màng tế bào, do đó một đầu của protein này nằm bên trong tế bào trong khi đầu còn lại nằm trên bề mặt tế bào. Khi liên kết với phần protein thụ thể FGFR1 nhô ra bên ngoài tế bào, yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi sẽ kích hoạt một loạt phản ứng hóa học bên trong tế bào. Các phản ứng hóa học này phát tín hiệu cho tế bào thực hiện thay đổi nhất định, ví dụ như hướng dẫn tế bào trưởng thành để đảm nhận chức năng chuyên biệt. Ngoài ra, protein FGFR1 giữ vai trò thiết yếu trong quá trình phát triển của hệ thần kinh. Ngoài ra, protein này còn tham gia điều chỉnh hoạt động tăng trưởng của nhiều xương dài trên cơ thể như xương cánh tay và chân.
Gen FGFR1 đột biến làm thay đổi thành phần axit amin cấu tạo nên protein thụ thể FGFR1. Do đó, một loạt phản ứng hóa học tạo ra tín hiệu kéo dài, các tín hiệu này làm tăng tốc độ dính lại của xương sọ và phá vỡ hoạt động điều hòa phát triển xương cánh tay và chân.
Chẩn đoán
Loạn sản xương khớp có thể được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng của người bệnh kết hợp nhiều xét nghiệm chuyên biệt. Bệnh nhân nên thực hiện chẩn đoán phân biệt để tránh nhầm lẫn với những bệnh lý khác có triệu chứng tương tự. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh làm xét nghiệm di truyền phát hiện gen FGFR1 đột biến, từ đó kết quả chẩn đoán được xác nhận.
Một số phương pháp chuyên biệt để chẩn đoán loạn sản xương khớp bao gồm:
Bệnh có thể được chẩn đoán ngay trong thai kỳ thông qua siêu âm trước sinh hoặc sàng lọc sơ sinh. Trẻ thuộc dạng nghiêm trọng với triệu chứng rõ ràng sẽ dễ chẩn đoán sớm trong thai kỳ hơn dạng nhẹ. Nếu bệnh không được phát hiện trước sinh, trẻ sẻ khởi phát các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh trong năm đầu sau sinh.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh loạn sản xương khớp. Các liệu pháp được cá nhân hóa dựa trên biểu hiện, triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của từng bệnh nhân. Những phương pháp điều trị chủ yếu giúp người bệnh giảm đau và phục hồi hình dạng xương khớp.
Chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời bệnh loạn sản xương khớp rất quan trọng cho quá trình chữa trị, nhờ đó bệnh nhân có thể phát triển thể chất bình thường. Bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện phẫu thuật để cải thiện ngoại hình như phẫu thuật điều chỉnh khớp sọ đối với trường hợp bị tật hẹp sọ. Ngoài ra, người bệnh cũng cần làm phẫu thuật kéo dài chi hoặc cắt bỏ xương để cải thiện sức khỏe và thuận tiện sinh hoạt.
Dạng di truyền
Loạn sản xương khớp di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Người bệnh thừa hưởng đột biến từ cha hoặc mẹ mắc bệnh.
Phần lớn các trường hợp bị loạn sản xương khớp là do xuất hiện đột biến de novo tại những gia đình không có tiền sử mắc bệnh. De novo là đột biến gen mới xảy ra trong quá trình hình thành tế bào sinh sản (trứng hoặc tinh trùng) hoặc trong quá trình phát triển phôi sớm.
Phòng ngừa
Loạn sản xương khớp di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- OGD
- Osteoglophonic dwarfism
- Fairbank-Keats syndrome
References
- Genetic Testing Information. Osteoglophonic dysplasia. Retrieved November 28, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0432283/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Osteoglosphonic dysplasia. Retrieved November 28, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/4142/osteoglophonic-dysplasia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. OSTEOGLOPHONIC DYSPLASIA; OGD. Retrieved November 28, 2023 from https://omim.org/entry/166250
- U.S National Library of Medicine. Osteoglophonic dysplasia. Retrieved November 28, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/osteoglophonic-dysplasia/
- Johns Hopkins Medicine. Osteoglophonic dwarfism in two generations. Retrieved November 28, 2023 from https://pure.johnshopkins.edu/en/publications/osteoglophonic-dwarfism-in-two-generations-6/
- MalaCards. Osteoglophonic Dysplasia (OGD). Retrieved November 28, 2023 from https://www.malacards.org/card/osteoglophonic_dysplasia?search=Dwarfism
- National Institute of Health. Osteoglophonic Dysplasia: Phenotypic and Radiological Clues. Retrieved November 28, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5687321/
- National Organization for Rare Disorders. Osteoglophonic dysplasia. Retrieved November 28, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/osteoglophonic-dysplasia/
- Orphanet. Osteoglosphonic dysplasia. Retrieved November 28, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=2420&MISSINGCONTENT=Niskoros-ao-u---osteoglofoniczna&search=Disease_Search_Simple&title=Niskorosoosteoglofoniczna